20 августа 2014 г.
Пыл уявĕ - районта пурăнакансемшĕн кĕтнĕ уяв. Ăна пирĕн тăрăхра ирттерни ăнсăртран та мар. Муркаш енре хурт-хăмăр ăстисем нумай. Вĕсем хăйсен ĕçĕнче тăтăшах çĕнĕлĕхсем шыраса тăни район тулашĕнче те курăмлă палăрать. Çакна шута илсех 2010 çулхи авăн уйăхĕнче пирĕн енре "Сывлăх - пыл хурчĕн çунаттисем çинче" ятпа республикăра пĕрремĕш хут Пыл уявĕ иртнĕччĕ. Хурт-хăмăр ĕрчетессипе Муркашсем ыттисемшĕн тĕслĕх пулса тăнăран Пыл уявĕ районăн ырă йăлине кĕрсе кайрĕ.
Кăçал асăннă уяв иртнĕ эрне кун, çурла уйăхĕн 15-мĕшĕнче, район центрĕнче "Сывлăх" физкультурăпа спорт комплексĕ умĕнче иртрĕ. Утарçăсем те, районта пурăнакансем те ăна питĕ кĕтни çав кун ирлесех куç умĕнчен каймарĕ: вуншар утарçă хăйсен черетлĕ ĕç кунне комплекс умĕнчи лапамра çĕнĕ пылăн выставка-ярмăрккине уçнинчен пуçларĕ. Кăçалхи чи лайăх пыла палăртассипе ĕçлекен комисси те ирлесех ĕçе кÿлĕнчĕ: вуншар тĕслĕ пылран чи пахине суйласа илесси - çăмăл ĕç мар. Комисси ĕçне республикăри "Хурт-хăмăр ĕрчетес агентство" уçă акционерлă обществăн генеральнăй директорĕ Г. Максимов ертсе йĕркелесе пычĕ.
Палăртнă вăхăтра "Сывлăх" ФСК умĕнче "Сывлăх - пыл хурчĕн çунаттисем çинче" ятпа иртекен Пыл уявĕн официаллă пайĕ уçăлчĕ. Çавна май уява пухăннисем умĕнче район администрацийĕн пуçлăхĕ Р. Тимофеев, ЧР Патшалăх Канашĕн депутачĕ В. Мидуков, "Хурт-хăмăр ĕрчетес агентство" уçă акционерлă обществăн генеральнăй директорĕ Г. Максимов салам сăмахĕ каларĕç, пыл хурчĕн пĕлтерĕшĕ çинчен аса илтерчĕç.
- Районăмăр 70 çул тултарнă вăхăтри çак уявăн пĕлтерĕшĕ татах та пысăкрах курăнать. Мĕншĕн тесен ăна ирттерме пултарни те район историне çырăнса юлать. Çак ырă йăлана малалла аталантарса эпир хамăр çине ытларах яваплăх уйăратпăр та. Çакна тума эпир тивĕçлĕ. Уява хутшăнакансем тата килсе куракансем ÿкĕнмессе шанатăп. Пыл сывă апат-çимĕç никĕсĕ пулса тăнине, вăл çыннăн пурнăçне тăснине уява хутшăнакан кашни çын туйтăр. Пĕрлешÿллĕ кооперативра-и е хресчен (фермер) хуçалăхĕнче, чикĕллĕ яваплăхлă обществăра е килти хушма хуçалăхра, анчах пирĕн ĕçчен пыл хурчĕ тытас ĕçре ответлăха самантлăха та чакармасть. Вăл Турă кайăкĕсемпе пĕр чĕлхе тупма пултарни укçа-тенкĕпе пĕрлех ял çыннине сывлăх та парать, производствăна аталантарма пулăшать. Пирĕнтен нумайăшĕ паян хăйсен пурнăçне вĕсемпе ĕçлемесĕр курмасть те. Паянхи пек уявсем утарçăсене пĕр чăмăра пухаççĕ, çĕнĕлĕхсемпе паллашса малашлăх утăмĕсене палăртма пулăшаççĕ, - терĕ уява уçса район администрацийĕн пуçлăхĕ Р. Тимофеев ĕçри хастарсене чысланă май.
ЧР Патшалăх Канашĕн депутачĕ В. Мидуков Муркашсене ĕçне кура пыл хурчĕпе танлаштарчĕ:
- Эсир тăтăшах ĕçре пулни района экономикăри ÿсĕмсемпе малалла илсе пырать. Ку вара сирĕн пурнăç условийĕсем лайăхланнипе çыхăннă. Халăх сывлăхĕ çирĕп тата пурнăç малалла аталанать пулсан ыранхи куна шанма, ыррине кĕтме пулать.
Республикăри "Хурт-хăмăр ĕрчетес агентство" уçă акционерлă обществăн генеральнăй директорĕ Г. Максимов хăйĕн сăмахĕнче Чăваш Енри хурт-хăмăр отраслĕ çинче чарăнса тăчĕ.
- Сирĕн пек пултаруллă ĕçченсем тăрăшнипе чăваш пылĕ Раççейре те чи паха продуктсен шутне кĕчĕ. Пирĕн республикăри утарçăсем ăна çулсерен 900 тонна ытла туса илме хевте çитереççĕ. Чăваш пылĕн 14 ылтăн медалĕ те пирĕн пĕрлехи тăрăшулăха çирĕплетет. Ÿсĕм çулне пăхсан пирĕн мал туртăмлă ĕçлеме майсем татах пур. Кăçал пĕрлехи тупăш пин тоннăна çитрĕ. Ку кăтарту республикăра пурăнакан кашни çын пуçне 350 грамм пыл туса илнипе танлашать. Апла пулсан кăçал кашни килти сĕтел çинче пыл пулмалла, - терĕ Геннадий Антонович уява пухăннисене пыл сутакан киосксемпе уйрăм утарçăсем патне йыхравласа.
Уява уçнă май пыла халăх йăлипе чысласси те, çак çăмăл мар ĕçре вăй хуракансене юрă-ташăпа хавхалантарасси те, ĕç паттăрĕсене палăртасси-саламласси те иккĕмĕш вырăна юлмарĕ.
"Сывлăх - пыл хурчĕн çунаттисем çинче" уявăн шăнăрĕ - утарçăсем халăха хăйсен продукцийĕпе ытлă-çитлĕ тивĕçтерни. Çак тĕллевпе асăннă кун кашни киоскрах тулли пыл чĕресĕсемччĕ. Маларах иртсе каласан уяв вĕçленнĕ тĕле вĕсен ытларах пайĕ пушанчĕ. Çакă та районта пурăнакансем пыл уявне кĕтнине туллин çирĕплетрĕ.
- Аттепе пĕрле пулса эпир те сывă пурнăç çулне суйлатпăр, - терĕ Москакассинче пурăнакан Геральд Филимонов утарçăн хĕрĕ Оля кÿршĕ хĕр пĕрчине ыталаса.
Чуманкасси ял тăрăхĕнчи Çĕньял Апашри В. Васильевăн килти хушма хуçалăхĕнче те 10 çул ытла ĕнтĕ вĕлле хурчĕсем чăн-чăн туссем. Çак хушăра Евгений ывăлĕпе Виктория хĕрĕ те çамрăклăха пăхмасăрах «Турă кайăкĕсемпе» çывăх туслашнă.
- Атте пыл хурчĕ ĕрчетме пуçланишĕн эпир паян хĕпĕртетпĕр. Ку ĕç пирĕн куçа уçрĕ, çут çанталăкпа çывăхарах пулма вĕрентрĕ, - терĕç вĕсем тавар туянакансене паха пыл сĕнсе.
- Вĕлле хурчĕ тытса ял хуçалăх производство кооперативĕн е килти хушма хуçалăхăн экономикине тĕреклетесси - обществăлла выльăх-чĕрлĕх отраслĕн пĕр енĕ. Çакă вăл ĕмĕртен пыракан чăнлăх. Пыл хурчĕ тытасси - ответлă ĕç. Ку ĕçе чунĕпе парăннă çын «Турă кайăкĕсемпе» пĕр чĕлхе тупма пултарни укçа-тенкĕпе пĕрлех сывлăх та парать. Ăна шута илсех район администрацийĕ çулсерен Пыл уявне ирттернине ырлатăп. Çак уяв Муркаш енре ырă ĕçсен тарăн йĕрне туса пырать. Вăл ыттисемшĕн ырă тĕслĕх пулнине çулсерен хамăр куçпа курса пыратпăр, - терĕ Йÿçкассисен киоскĕ умĕнче хăйсен тăрăхĕнчи ĕçсемпе паллашма чĕнсе И. Яковлев ветеран.
Кунта Чăваш Республикинчи "Хурт-хăмăр ĕрчетес агентство" уçă акционерлă обществăн генеральнăй директорĕн Г. Максимовăн сăмахĕсем çинче чарăнса тăрас килет. Республикăра хурт-хăмăр ĕрчетессипе хальхи вăхăтра 300 ытла ял хуçалăх предприятийĕпе хресчен (фермер) хуçалăхĕсем ĕçлеççĕ. Çак ырă ĕçе 6 пин ытла килти хушма хуçалăхра аталантараççĕ. Пĕрлехи тăрăшулăхпа чăваш пылĕн хакĕ те, хисепĕ те çулсерен ÿссе пырать.
Пыл хурчĕ пĕтĕм агропромышленность комплексĕшĕн те пĕлтерĕшлĕ. Вĕлле хурчĕ паха продукт - пыл - панипе пĕрлех ял хуçалăх культурисене шăркалантарса тухăçа ÿстерет, хуçалăхсен экономикине тĕреклетме пулăшать. Çакна шутласан район ирттерекен уяв - хурт-хăмăр отрасльне пулăшас ĕçри пĕр утăм, анчах пысăк утăм. Эпир çакна тума пултарни - паллă ăсчахсем каланине хамăр ĕçпе малалла тăсни.
"Пыл сывă апат-çимĕç никĕсĕ пулса тăрать. Вăл çыннăн пурнăçне тăсать, нумай пысăк ятлă ăстасен произведенийĕсене çутта кăларса пирĕн патăмăра çитерет", - тенĕ хурт-хăмăр ăсти Е. Баранцевич.
"Пыл хурчĕсене пĕлекенсемпе юратакансемшĕн вĕлле хурчĕсĕр çу кунĕсем вĕçен кайăксемпе чечексемсĕр пекех", - пĕтĕмлетнĕ хăй вăхăтĕнче М. Метерлинк утарçă.
"Вĕлле хуртне аталантарни утарçăна чĕрĕ çут çанталăкăн чи илемлĕ пулăмĕпе куçа-куçăн тăратать, пĕчĕк ĕçченсен тăрăшуллă та тĕллевлĕ пĕрлешĕвĕпе тĕл тăвать", - тет А. Буткевич ăсчах.
Паллă çынсем каланă çак сăмахсене Пыл уявне тухнă Михаил Пшанов (Юнкă ял тăрăхĕнчи Канаш выççăлкки), Якаткассинчен килнĕ Егор Васильев, Ярапайкассинчи Ларисăпа Александр Смеловсем, Платкассинчи Ираида Михайлова, Хорнуйĕнчи Серафимăпа Юрий Ванюшкинсем, Ятманти Земфирăпа Юрий Даниловсем, Муркаш ял тăрăхĕнчи Людмилăпа Вениамин Федоровсем, Шомикри Зинаидăпа Виталий Ямангеевсем, Карманкассинчи Николай Данилов, Ярославкăри Елизавета Сятынова хăйсен кулленхи ĕçĕсемпе çирĕплетсе пыраççĕ.
- Пыл хурчĕпе хутшăннинчен канлĕреххине тĕл пулаймарăм, - терĕ кĕске калаçура Виталий Ямангеев утарçă "2014 çулта районти чи паха пыл" конкурсра 3-мĕш вырăна тивĕçнишĕн хĕпĕртесе. - Ку ÿсĕм татах та тăрăшуллăрах пулма çунат сарать.
Асăннă конкурс çĕнтерÿçи - Катькас ял тăрăхĕнчи Николай Кондратьев. Иккĕмĕш вырăнта - Уйкас Янасал ял тăрăхĕнчи Вячеслав Михайлов.
Конкурссем тенĕрен. Ял тăрăхĕсен киоскĕсем хушшинче ирттернĕ ăмăртура Мăн Сĕнтĕрсене çитекенни пулмарĕ. Хыççăнхи вырăнсенче - Уйкас Янасалсемпе Çатракассисем.
Уява юрă-кĕвĕпе илем кÿрекенсем хушшинче Ярапайкассинчи, Орининти тата Катькасри информаципе культура центрĕсем хастар та пуçаруллă пулчĕç.
"Сывлăх" физкультурăпа спорт комплексĕ умĕнчи Пыл уявĕ тухăçлă та çÿллĕ шайра иртрĕ, çитес çулхи чыслав валли çирĕп никĕс хывса хăварчĕ.
А. БЕЛОВ.